Christian Fürchtegott Gellert

" Aby powiedzieć prawdę za pomocą obrazu temu, kto nie ma zbyt wiele rozumu." Fabulista Christian Fürchtegott Gellert w 300. rocznicę urodzin

Wielki niemiecki oświeceniowy filozof i pisarz Christian Fürchtegott Gellert obchodził w tym roku swoje 300. urodziny.

Jego bajki powinny być tutaj podkreślone jako propozycja na grudniowe wieczory czytelnicze. Już jego najwcześniejsze dzieła, powszechnie chwalone jako arcydzieła, przyniosły młodemu poecie wielką sławę. Zbiór bajek opublikowany w 1746 roku został nawet uznany za " książkę narodu". Z jednej strony jego swobodny i zabawny styl narracji odróżniał go od jego poprzedników, którzy postrzegali literaturę przede wszystkim jako znormalizowane, poetyckie teksty użytkowe.

Z drugiej strony, był w stanie dotrzeć do szerszego grona czytelników, a "bajki i baśnie" Gellerta stały się jedną z najbardziej poczytnych książek swoich czasów. Nawet ci, którzy nie potrafili czytać, słyszeli te historie ze słyszenia, a wśród stałych odbiorców były także kobiety. Lekki, płynny styl pisania, który wyrósł z oryginalnej naturalności, odpowiadał nowej poetyce, w której jego zdaniem najlepiej ujawniła się "doskonałość geniuszu".

W tej wczesnej fazie był więc jednym z pionierów Stürmer und Dränger. Wymagało to najpierw wyjaśnienia i dowartościowania słowa pisanego i jego autora w społeczeństwie. Nic więc dziwnego, że wiele z 54 bajek z pierwszej księgi porusza temat relacji między poezją, poetą i czytelnikiem. Postacie zwierzęce odzwierciedlają ludzi, więc pszczoła w "The Hen and the Bee" może latać z kwiatka na kwiatek jak autor, czerpiąc z różnych źródeł, a jednak tworząc coś indywidualnego, innowacyjnego i użytecznego. Co więcej, bajkopisarz pełni nawet funkcję nauczyciela społecznego: "Mówić prawdę poprzez obraz komuś, kto nie ma zbyt wiele rozumu."

Rola poety jest zatem nierozerwalnie związana z rolą wychowawcy. Innym symbolem, który Gellert wybiera jako zwierzęce lustrzane odbicie, jest słowik, zgodnie z tradycją ustanowioną w starożytności. Ptak śpiewający jest przedstawiany w starożytnej greckiej poezji jako ofiara gorsza od potężnego jastrzębia, ale słowikowi udaje się, przynajmniej idealnie, przeciwstawić się podporządkowaniu za pomocą szeroko słyszalnego głosu, a tym samym staje się moralnym wzorem do naśladowania lub rzecznikiem narratora. Z jednej strony Gellert przekształca starożytny model i dostosowuje go do ducha oświecenia, co również idzie w parze z trywializacją oryginalnego materiału. Z drugiej strony na nowo odkrywa materiały i motywy, które czerpie ze swojego naturalnego otoczenia: codziennego świata Niemiec. Na rzecz racjonalizacji społeczeństwa utracono wiele z dwuznaczności i zmysłowości mitologicznej substancji. Podstawowa substancja została utracona. Ale Gellert rekompensuje tę stratę, konceptualnie układając swoje bajki w pary lub grupy wokół ówczesnego kanonu i odnosząc je do siebie w ich kolejności.

Dodaje do nich również motywy przewodnie: na przykład słowik (= sam Gellert) przemawia w ważnych momentach, splatając w ten sposób zbiór w znaczący duży tekst. Chce przekazać wartości, takie jak to, że sam talent nie wystarczy; tylko kształtowanie poprzez ciężką pracę czyni geniusza. Używa również stylistycznego narzędzia satyry, aby po cichu krytykować społeczeństwo.

Opowiada się za naturalnym i mieszczańskim życiem, obnaża piękny wygląd arystokracji, która maskuje się drogimi ubraniami i rezygnuje z własnego pragnienia wolności na rzecz wysokiego stanowiska i narzuconego kanonu zasad. Krytykuje także wciąż powszechne hołdowanie przesądom, obłudną pobożność, chciwość i kłótliwość. Skrajne cechy charakteru bohaterów często znajdują odzwierciedlenie w ich eksperymentalnej konfiguracji.

Gellert pokazuje w ten sposób, że jest świadomy istnienia ciemnej i jasnej strony, zarówno w sferze publicznej, jak i indywidualnej, ale wzywa do harmonijnego zrównoważenia obu zasad za pomocą racjonalnego rozumu, który uważa za najlepiej przekazywany przez literaturę jako medium.

Jednak materiał baśniowy był przekazywany nie tylko w słowie pisanym lub w ustnej narracji, ale także za pomocą opraw muzycznych. Teksty zostały oprawione muzycznie wkrótce po opublikowaniu zbioru.

Dzięki poezji Gellerta rola autora nabrała nowego wymiaru głębi, a jednocześnie ukształtował się nowy obraz siebie mieszczaństwa: emancypacja, samostanowienie i indywidualność. Naczelna zasada Gellerta jako reformatora w dziedzinie moralności i etyki wykracza poza wszystkie klasy społeczne i jest skierowana do każdej jednostki, niezależnie od jej pozycji.

Jakość jego zbiorów bajek polega zatem z jednej strony na ich codziennej żywotności o wysokiej wartości rozpoznawczej i identyfikacyjnej, az drugiej strony na złożonym splocie waloryzacji literatury i poezji, rozmachu edukacyjnego i ukrytej krytyki społecznej.

Istotne dla ich jakości były nie tylko tłumaczenia na kilka języków obcych, które pojawiły się w całej Europie i poza nią już w XVIII wieku.

I nawet dziś warto odkrywać je na nowo.

Maren Gündel, Archiwum Miejskie

Opublikowano w: Dziennik Urzędowy Radebeul, grudzień 2015 r.